Zilyetlik Nedir
Zilyetlik kavramı bir şey, eşya üzerinde kişinin kurmuş olduğu fiili hakimiyeti ifade etmek için kullanılır. Zilyet TDK “Sahibi kendisi olsun olmasın bir malı kullanmakta olan, elinde tutan kişi” olarak tanımlanmıştır. Zilyetlik kavramı hem taşınır hem de taşınmaz mallar için kullanılan bir tabirdir. 4721 Sayılı Türk Medeni Kanununda düzenleme alanı bulmuştur.
Zilyetlik Türleri
Zilyetlik asli ve feri / dolaylı ve dolaysız olmak üzere ayrıma tabi tutulmuştur. İki kişinin zilyet olduğu durumlar mevcuttur. Bir şey üzerinde sınırlı ayni hak, kişisel hak kurulur ve bir başkasına teslim edilirse bu durumda iki kişi birden zilyet olur. Zilyedin fiili hakimiyetinin geçici olarak ortadan kalkması; geçici sebeplerle zilyetliğin kullanılamaması, kullanma olanağının bulunmaması zilyetliği sona erdirmeyecektir.
Asli Feri Zilyet
Malın sahibi yani malik sıfatıyla zilyet olan asli, sınırlı ayni hak veya kişisel hak kazanan ise feri zilyettir.
Dolaylı Dolaysız Zilyet
Bir şey üzerinde fiili hakimiyeti doğrudan doğruya olan kişi dolaysız zilyet, başka birisi aracılığı ile dolaylı olarak zilyetliğini sürdüren kişi ise dolaylı zilyettir.
Zilyetliğin Devri
Zilyetliğin devri, hazır olanlar ve hazır olmayanlar arasında olmak üzere iki kategoriye ayrılmıştır.
Hazırlar Arasında Devir
Bir şeyin, eşyanın veya bunların üzerinde hakimiyet kurmayı sağlayan araçların, zilyetliği edinen kişiye, diğer zilyetliğin rızasıyla devredilmesidir.
Hazırlar Arasında Zilyetliğin Devri Türleri
Hazırlar arasında zilyetlik eşyanın doğrudan teslimi veya eşyanın kullanımını sağlayan araçların teslimi ile gerçekleştirilebilir.
Kısa Elden Teslim
Kısa elden teslimde taraflar arasında daha önceden kurulmuş bir hukuki bağ vardır. Bir kira ilişkisini örnek verecek olursak; kiraya veren mal sahibi malik sıfatıyla, asli ve dolaylı zilyettir. Malı kiralayan, kullanımı kendisine bırakılan kişi olan kiracı ise bu durumda feri ve dolaysız zilyettir.
Kiracı, kira ilişkisi devam ederken; kiralamış olduğu şeyin mülkiyetini almak ister ve malik sıfatıyla zilyet olan taraf da bu talebi kabul ederse taraflar arasında satış işlemi gerçekleşecek olup aradaki hukuki ilişki de değişecek lakin bu durumda önceki hukuki ilişkide kiracı olan taraf malik sıfatıyla şeyde zilyet olacaktır. Bu durumda kısa elden teslim söz konusu olacaktır.
Hükmen Teslim
Şey üzerinde malik olan kişi zilyetliği bir başkasına devretmesine rağmen dolaysız zilyetliğini devam ettirirse hükmen teslim söz konusu olacaktır. Giyim ürünleri satan kişi, pantolon sattığında, satılan pantolunun mülkiyeti alıcıya geçecektir. Lakin alıcı pantolunun paçalarının yapılması için satıcıda bırakırsa, satıcının dolaysız zilyetliği devam edecek olup hükmen teslim hükümleri uygulanacaktır.
Zilyetliğin Havalesi
Bir şeyin asli zilyetliğinin bir kişiye devredilmesidir. Zilyetliğin havalesinden bahsedebilmek için bir feri zilyedin olması gerekmektedir. Bir örnek verecek olursak; televizyonunu bir aylığına kiraya veren kişi malik sıfatıyla, dolaylı, asli zilyettir. Televizyonun kullanımı kendisine tahsis edilen kişi ise feri, dolaysız zilyettir. Asli zilyedin, televizyonun dolaysız zilyetliğinin başkasında olmasına rağmen asli zilyetliğini bir başkasına devretmesi haline zilyetliğin havalesi denir. Yeni asli zilyet malı feri zilyetten teslim alacaktır.
Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Teslimi
Emtiayı temsil eden bir kıymetli evrakın olması ve bunun tesliminin yapılması halinde bu evrakın teslimi emtianın teslim edilmiş olması gibi sonuç doğuracaktır. Kıymetli evrakı teslim alan ve malı teslim alan arasında seçim yapılacak ise malı teslim alan tercih edilecektir.
Hazır Olmayanlar Arasında Devir
Bir kişinin temsilcisine yapılan zilyetliğin teslimi, temsil edilen kişiye yapılmış gibi hüküm ve sonuç doğurur. Yani şeyin zilyetliğini, zilyetliği devralan; kendisini temsil eden temsilciye şeyin teslim edilmesiyle kazanacaktır.
Teslimsiz Devir
Zilyetliğin bir kişiye devredilmesine rağmen eski zilyet bir hukuki ilişkiye dayanarak zilyet olmaya devam ederse, teslim olmadan devir gerçekleşmiş olur. Malın halihazırdaki zilyeti bir üçüncü kişi ise bu durumun kendisine bildirilmesi anında kişi uhdesinde hüküm doğuracaktır. Zilyetliği devredene karşı ileri sürebileceği sebepleri üçüncü kişi, yeni zilyede karşı da ileri sürerek şeyi vermekten kaçınabilir.
Zilyetliğin Korunması
Bir taşınır veya taşınmazın zilyedi, zilyet olduğu şeyi gasp ve saldırılara karşı koruma hakkına sahiptir. Bu durumda zilyedin kuvvet kullanma hakkı vardır. Şey taşınmaz ise zilyet, haksız müdahalede bulunan kişiyi kovabilir. Taşınırlar da ise kişi kaçarken veya eylem sırasında yakalanarak, elinden malın alınması suretiyle korunma sağlanabilir. Zilyet yine de kuvvet kullanmaktan kaçınmalı, gereğinden fazla kuvvet uygulamamalıdır.
Zilyetliğin Gasbı Davası
Zilyetlik haksız şekilde elden çıkmış, gasp edilmiş veyahut saldırıya uğramışsa dava açılabilir. Zilyetliği gasp edenin üstün hakkı olsa bile malı iade etmelidir fakat üstün hakka derhal ispatlanırsa şeyi geri vermekten kaçınabilir. Davanın konusu geri verme veya zararın giderilmesine yönelik olacaktır.
Zilyetliğe Saldırı Halinde Dava Hakkı
Zilyetliği saldırıya uğrayan kişi dava açabilir. Bu davada dava konusu olabilecek hususlar şunlardır:
- Saldırının önlenmesi,
- Saldırının sona erdirilmesi,
- Saldırı sonucu doğan zararın giderilmesi.
Dava Hakkının Düşmesi
Dava hakkı olan zilyet gasp veya saldırı fiilini ve failini öğrenmesinden itibaren iki ay, herhalde ise fiilin üzerinden bir yıl geçmeden dava açmalıdır.
Sonuç
Zilyetlik taşınır ve taşınmazlarda söz konusu olmaktadır. Zilyetliğin gasp edilmesi, saldırıya uğraması halinde kanun zilyede koruma hakkı tanımıştır. Zilyede güç kullanma imkanı verilmiştir. Zilyetliğin rıza dışında elden çıkması halinde eski zilyede dava imkanı da tanımıştır. Buna göre önceki zilyet, faili ve fiili öğrenmeden itibaren iki ay, herhalde ise bir yıl içerisinde haksız zilyede dava açarak şeyin zilyetliğinin kendisine iadesini talep edebilir.
Zilyetlik bir taşınır veya taşınmaz şey üzerindeki fiili hakimiyeti ifade etmek için kullanılan hukuki terimdir.
Zilyetlik davası, zilyetliği haksız olarak sona erdirilen önceki zilyet tarafından halihazırda zilyet görünen kişiye karşı açılır. Dava hakkı faili ve fiili öğrenmeden iki ay, herhalde bir yıl geçtikten sonra düşer.
