İş hukukunda işveren ve işçi hakları nelerdir sorusuna karşılık gelen hususlar 4857 Sayılı İş Kanununda düzenlenmiştir. İş Kanunu ile hem işçi hem de işveren hukuki güvence altına alınmıştır. İşveren ve işçiye ilişkin düzenlemeler ayrı başlıklar altında toplanmıştır. İşverenin, işçiye karşı olan hak ve yükümlülükleri yine aynı şekilde işçinin işverene karşı hak ve yükümlülükleri ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir.
Kısacası iş hukukunda işveren ve işçi hakları nelerdir sorusu sorulduğunda başvurabileceğimiz ilk kaynak 4857 Sayılı İş Kanunudur. Yine bu hususta çalışılan yerin İşyeri Yönetmeliği de işveren ve işçiler açısından önem arz etmektedir. Sözleşme hükümleri ile de işveren ve işçilerin hak ve yükümlülükleri emredici kurallara aykırı olmamak koşulu ile düzenlenebilir.
İş Hukukunda İşverenin Hakları Nelerdir ?
İş hukukunda işveren ve işçi hakları nelerdir sorusuna işverenin haklarından bahsederek cevap vermeye başlayalım. İşverenin hakları İş Kanununun ilgili maddelerinde düzenlenmiştir.
İşverenin kanundan kaynaklanan hakları aşağıdaki gibidir:
- İşveren, işin yapımı sırasında işçiyi denetleyebilir, işçiden işini sözleşmeye uygun şekilde icra etmesini talep edebilir.
- İşveren, işçiye talimat verebilir.
- İşveren, işçisinden gerekli özeni göstermesini, sadakat ile işini yapmasını bekler. Bunun olmaması halinde işçiyi uyarabilir veyahut şartları taşıması halinde işçinin iş akdine son verebilir.
- İşveren, işçinin sözleşmeye aykırı davranması, işini yapmaması, işe sürekli geç kalması, diğer iş arkadaşlarını rahatsız etmesi vb. sebepler ile iş akdini haklı nedenle (kıdem ve ihbar tazminatı ödemeksizin) feshedebilir.
- İşveren, karşılığını ödemek koşulu ile işçiden fazla mesai yapmasını isteyebilir.
- İşveren, işçiye yapmış olduğu iş ile ilgili sorular sorabilir, bilgi alabilir.
- İşveren, işçiden görevi ile ilgili olmak koşulu ile başka bir şubesinde çalışma yapmasını isteyebilir.
İş Hukukunda İşverenin Sorumlulukları Nelerdir ?
İş hukukunda işçi ve işveren hakları nelerdir konusunu irdelerken bunların birbirlerine karşı sorumluluklarını da göz önünde bulundurmalıyız.
İşverenin işçiye karşı sorumlulukları nelerdir:
- İşveren, işçinin ücretini süresinde ödemelidir.
- İşçiye haftalık iznini kullandırmalıdır.
- İşçi fazla mesai yapmış ise bunun ücretini ödemelidir.
- İşçinin haklarına saygılı davranmalıdır.
- İşçiler arasında ayrım gözetmemeli, eşit davranmalıdır.
- İşçinin çalışma alanında her türlü güvenlik önlemini almalıdır.
- İşçiye yıllık iznini kullandırmalıdır.
- İşçiyi ulusal bayram ve resmi tatil günlerinde çalıştırmamalıdır. Çalıştırıyor ise kanunda belirtilen kat sayısı ile günlük ücretini ödemelidir.
- İşçinin haklı sebep olmaksızın işten çıkarılması halinde hak ettiği tazminatları ödemelidir.
- İşçinin işe başladığı günden itibaren sigorta girişi yapılmalıdır.
- İşçinin, iş güvencesi göz önünde bulundurulmalıdır.
İş Hukukunda İşçinin Hakları Nelerdir ?
İş hukukunda işveren ve işçi hakları nelerdir sorusunun bir diğer sujesi olan işçinin haklarından bahsedelim. İşçi hakları, işveren hakları gibi 4857 Sayılı İş Kanununda düzenlenmiştir. İşçi sahip olduğu hakları işverene karşı kural olarak her zaman ileri sürebilir. Fakat tazminat taleplerini iş sözleşmesi sona ermesinden itibaren yapabilir. İş sözleşmesi sona ermeden işçilik alacaklarına karşı dava açılamaz. Bu durum kanundan kaynaklanan bir engeldir.
İşçinin işverene karşı sahip olduğu haklar aşağıdaki gibidir:
- İşçi, işverenden ücretinin zamanında ödenmesini isteyebilir.
- İşçi, işverenin işçileri arasından eşitlik gözetmesini talep edebilir.
- İşçi, yapmış olduğu iş ile ilgili materyallerin işveren tarafından hazırda bulundurulmasını talep edebilir.
- İş güvencesinin uygulandığı işyerlerinde çalışan işçi işe iadesini talep edebilir.
- İşçi, haklı sebeplere dayanarak iş akdini tazminat ödemeksizin her zaman feshedebilir.
- İşçinin sözleşmesi hukuka aykırı bir şekilde sonlandırılmışsa, arabulucuya veyahut dava yoluna başvurarak işçilik hak ve alacaklarını işverenden talep edebilir.
İş Hukukunda İşçinin Sorumlulukları Nelerdir ?
İş hukukunda işveren ve işçi hakları nelerdir konusunun bir diğer sonucu olan işçinin işverene karşı olan sorumluluklarını inceleyelim. İşçinin işverene karşı sahip olduğu hakları yanında yükümlü olduğu sorumluluklar da vardır.
İşçinin işverene karşı yükümlülükleri aşağıdaki gibidir:
- İşçi, işverene karşı sadakat borcu altındadır.
- İşçi, görevini özenle ve dikkatle yerine getirmelidir.
- İşçi, işverenin emir ve talimatlarına uymalıdır.
- İşçi, görevini bizzat yerine getirmelidir.
- İşçi, sözleşme ile belirlenmiş olan çalışma saatlerine uygun davranmalıdır.
- İşçi, işverenin talebi olması halinde fazla mesai yapmakla yükümlüdür.
- İşçi, işverenin talimatlarına uygun davranmak zorundadır.
İş Akdinin Sona Ermesi Halinde İşçinin Hakları Nelerdir ?
İş hukukunda işveren ve işçi hakları nelerdir konusunu iş akdinin sona ermesinden sonrası için de ele alalım. İş akdinin sona erme sebeplerine göre işçinin hakları da değişiklik arz edecektir.
Genel olarak şartların varlığı halinde işçinin işverenden talep edebileceği tazminatlar aşağıda belirtilmiştir:
- Kıdem tazminatı,
- İhbar tazminatı,
- Fazla mesai ücreti,
- Yıllık izin ücreti,
- Hafta tatili ücreti,
- Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti,
- Maaş ödemesi,
- Mobbing tazminatı.
İşçinin Talep Edebileceği Tazminatlar Nelerdir ?
Kıdem Tazminatı: İşçi 1 (bir) yıl veya daha fazla aynı işyerinde çalışmışsa kural olarak kıdem tazminatına hak kazanır.
İhbar Tazminatı: Deneme süresi dışında, işveren tarafından işçinin haber verilmeksizin işten çıkarılması halinde; işçi ihbar tazminatına hak kazanabilir. Deneme süresi en fazla 2 ay olabilir.
Fazla mesai ücreti: Fazla mesai ücreti, işçinin haftalık 45 saati aşan çalışmasıdır. 45 saati aşan her bir saatlik çalışma için işçiye saatlik ücretinin %50 fazlası ödenir.
Yıllık izin ücreti: İşveren tarafından işçiye yıllık izin kullandırılmalıdır. Yıllık iznini kullanmayan işçiye bunun karşılığında bir ücret ödenmelidir.
Hafta tatili ücreti: İşçi çalışmasının karşılığı olarak haftanın bir günü en az 24 saat dinlendirilmelidir. Bu dinlenmeye hafta tatili denir. İşçi hafta tatili yaptırılmaksızın çalıştırılırsa günlük ücreti işçiye %100 zamlı olarak ödenmelidir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti: İşçi ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılmamalıdır. İşçinin bu günlerde çalıştırılması halinde günlük ücreti %100 zamlı olarak ödenmelidir.
Maaş Ödemesi: İşçiye maaşı zamanında, eksiksiz ve tam olarak ödenmelidir. İşçiye maaş ödemesi yapılmamış ise dava yoluyla talep edilebilir.
Mobbing Tazminatı: Mobbing tazminatı işçinin ayrımcılığa uğraması sebebi ile talep edebileceği bir tazminat türüdür. İşçiye işyerinde baskı yapılması, taciz edilmesi, cinsiyetinden dolayı ayrımcılığa tabi tutulması, yapmakla yükümlü olmadığı işlerin yaptırılmaya çalışılması, bir sebep olmaksızın aynı işi yapan kişiye göre daha az maaş verilmesi vb. durumlarda mobbing tazminatı söz konusu olabilecektir.
İş Hukukundan Kaynaklanan Davalarda Yetkili ve Görevli Mahkeme Hangisidir ?
İş hukukundan kaynaklanan iş davalarında yetkili ve görevli mahkeme, davalının ikametgah adresi veya davacının çalıştığı işyeri adresinin bulunduğu yer İş Mahkemesidir.
Sıkça Sorulan Sorular
- İş hukukunda işveren hakları nelerdir ?
İş hukukunda işverenin hakları, işçiyi denetleme, işçiden bir işin yapılmasını isteme, işçiye talimat verme, şartların gerçekleşmesi halinde işçini iş akdine haklı nedenle son verebilme, işçiden sadakat ve gerekli özeni göstermesini isteyebilme, işçiden fazla mesai yapmasını isteme.
- İş hukukunda işçinin hakları nelerdir ?
İş hukukunda işçinin hakları, ücret isteme, diğer işçiler arasında eşitlik gözetilmesini bekleme, fazla mesai yapması halinde ücret isteme, haftalık tatil, yıllık izin kullanma, şartların gerçekleşmesi halinde iş akdini haklı nedenle sonlandırabilme, işyeri ile alakalı yapmış olduğu işlerde işverenden gerekli materyallerin sağlanmasını talep edebilme.