Alacağın Devri (Temliki) Nedir
Alacağın devri bir alacak hakkına sahip olan kişinin bu alacağını bir üçüncü kişiye devretmesidir. Alacak sözleşmesinde kural olarak iki taraf vardır; bunlardan birincisi alacaklı diğer ise borçludur. Alacaklı bir üçüncü kişiyle yeni bir borç ilişkisi kurduğunda veyahut bu alacağını başka birine devretmek istediğinde alacağın temliki söz konusu olacaktır. Alacağın devri ikiyi ayrılır; iradi devir ve yasal veya yargısal devirdir.
Alacağını bir üçüncü kişiye devretmek isteyen alacaklı kural olarak borçludan izin almaz. Lakin borçluya durumu ihbar etmesi yerinde olacaktır. Bu durumda borçlu borcunu kime ödeyeceğini bilecek ve doğru hak sahibine ödeme yapabilecektir. Borçluya bildirilmemesi halinde borçlunun eski hak sahibine yapmış olduğu ödemede geçerli bir ödeme olacak ve borçluyu borcundan kurtaracaktır.
Alacağın Devri Hükümleri
Alacağın devri hükümlerini ayrı ayrı başlıklar altında incelemek yerinde olacaktır. Bu hükümleri öncelikle borçlu nezdinde inceleyelim. Alacağın temliki söz konusu olduğunda borçlunun durumu aşağıdaki belirtilen koşullara göre değişecektir.
Borçlu Tarafından İyiniyetle İfa Yapılması
Borçluya alacaklı tarafından alacağın temlik edildiği bildirilmemişse ve borçlunun da bu durumu bilmesi gerekmiyor ve objektif olarak bilmesi beklenmiyorsa borçlu, borcu muaccel olduğunda eski alacaklıya iyiniyetle ödeme yapmışsa borcundan kurtulmuş olacaktır. Bu husus birden fazla devir olmasında da geçerli olacaktır.
Borçlunun İfadan Kaçınması ve Tevdi
Borçlu ödeme günü geldiğinde kime ödeme yapacağını bilmiyorsa veyahut alacak çekişmeli bir halde ise borçlu borcunu ifadan kaçınabilecektir. Mahkeme tarafından borcun nereye yatırılacağı bir yargı kararı ile belirtilmişse, borçlu borç miktarını belirtilen yere tevdi etmekle birlikte borcundan kurtulacaktır.
Alacağın çekişmeli olduğu bilen borçlu ödeme yapmamalı, mahkeme kararını beklemelidir. Alacağın çekişmeli olduğunu bile bile aralarında çekişme bulunan bir tarafa ödeme yaparsa bundan doğacak sonuçlardan sorumlu olacaktır.
Alacak konusu miktar dava edilmişse ve mahkeme tarafından bu uyuşmazlık henüz neticeye erdirilmemiş ise bu arada borcun muaccel olması halinde çekişmenin tarafları borçluyu, borç miktarını tevdi etmesi için zorlayabilir.
Borçlunun Yapabileceği Savunmalar
Borçlunun alacağın temlikiyle beraber savunma haklarına helal gelmeyecektir. Alacağın temlik edilmesi ile birlikte yeni alacaklıya karşı da savunma haklarını kullanabilecektir. Borçlu eski alacaklıya karşı sahip olduğu tüm savunmaları alacağı devralan yeni alacaklıya karşıda ileri sürebilecektir.
Alacağın temliki ile borçlunun takas hakkı da söz konusu olabilecektir. Borçlunun devri öğrenmesinden itibaren muaccel olmamış alacağını, devre söz konusu alacaktan önce veya aynı anada muaccel olmuş ise borcu ile takas edebilecektir.
İradi Olarak Alacağın Devri
Alacağın devrinde borçlunun rızası aranmamaktadır. Alacaklı devre konu alacağını bir üçüncü kişiye karşı borçludan izin almadan devredebilir. Kanun, sözleşme veya işin niteliği konusunda bir engel olmadığı sürece borçlunun bu devre itiraz etmesi mümkün değildir. Borcun muaccel olması ile birlikte devralan üçüncü kişinin talebiyle borcunu ifa ederek borçlu borcundan kurtulabilecektir.
Alacağın iradi olarak geçerli bir şekilde devredilebilmesi için kanunda belirtilen şekil şartına uyularak yapılması gerekmektedir. Buna göre alacağın temliki sözleşmesinin geçerlilik şartı yazılı bir şekilde yapılmış olmasıdır. Alacağın temlik sözü verme halinde ise herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir.
Kıdem ve ihbar tazminatları alacağın temlikine konu olabilmektedir.
Kanun veya Mahkeme Kararı ile Alacağın Devri
Alacağın devri iradi olarak değil de, bir kanun maddesi, bir yargılama kararı neticesinde gerçekleşmişse bu durumda özel bir devir şekli aranmayacaktır. Kanun veya mahkeme kararının olması durumunda eski alacaklının rızasına da gerek olmadan bu olgu üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilecektir.
Bir takım hakların devrine ilişkin özel durumlar ise kanun maddelerince saklı tutulmuştur.
Garantili Alacağın Devri
Alacağın devri bir edim karşılığında sağlanmış ise alacağını devreden kişi, bu devrin gerçekleştiği anda devre konu alacağın var olduğunu ve borçlunun da bu borcu ödeme yeterliliğine haiz olduğunu yeni alacaklıya karşı garanti etmiş olur.
Tam tersinin olması halinde yani alacak edim karşılığı devredilmemiş, kanun maddesi gereğince bir başkasına geçmişse bu durumda devreden alacağın var olmasından veya borçlu kişinin ödeme gücünün bulunup bulunmamasından sorumlu olmayacaktır.
Alacaklı ifa uğruna da alacağın devredebilir. O halde önceki alacaklı borcun eksik ödenmesinden kaynaklı bakiye borçtan sorumlu tutulabilecektir.
Devrin sağlanması ile birlikte önceki alacaklının kişiliğine özgü hususlar dışındaki haklar yeni alacaklıya geçecektir. Alacak ile beraber işlemiş faizler de devredilmiş varsayılır. Yine önceki alacaklı alacağın temlikine ilişkin tüm bilgi ve belgeleri devralana vermekle yükümlüdür.
Garantili Devirde Önceki Alacaklının Sorumluluğu
Alacağı devralan devredenden aşağıdaki taleplerde bulunabilir:
- Alacağın temlikine karşı verilen edimin faizi ile beraber geri verilmesi
- İstenen sonucu doğurmayan devir sebebiyle harcanan, sebep olunan giderler
- Devralanın uğradığı diğer zararlar (bu durumda devreden kusursuz olduğunu ispat ederse zararları giderme yükümlüğünden kurtulur.)
- Borçluya karşı ödeme günü geldiğinde ödeme yapması için devralan tarafından yapılan ve sonuçsuz kalan masraflar.
Sonuç
Alacağın devri bir edim karşılığında yapılabileceği gibi karşılıksız olarak da yapılabilmektedir. Devrin bir edim karşılığı yapılmış olması halinde devreden alacağın varlığını ve borçlunun ödeme gücü olduğunu garanti eder. Devir karşılıksız yapılmışsa devreden ne alacağın varlığından ne de borçlunun ödeme gücünden sorumlu tutulabilecektir. Her ne kadar alacağın devrinde borçlunun rızası aranmıyor olsa da borçlunun devirden haberdar olması oldukça büyük önem taşımaktadır. Borcu kime ödeyeceğini bilmeyen, devir işleminden haberdar olmayan borçlu iyiniyetle ödeme yapması halinde borcundan kurtulacak ve sorumlu tutulamayacaktır.
Alacağın devri bir kimsenin alacağını borçlunun rızası olmaksızın bir üçüncü kişiye temlik etmesidir. Devrin geçerli olabilmesi için yazılı şekilde yapılması gerekmektedir.
Alacağın devrinde garanti nedir?
Alacağın devri bir edim karşılığında yapılmışsa devreden kişi alacağın varlığını ve borçlunun ödeme gücünü garanti eder. Borcun ödenmemesinden devreden sorumlu olur.
